İşe giriş sağlık raporu hizmeti, çalışanların işe başlamadan önce sağlık durumlarının değerlendirilmesini sağlayan önemli bir süreçtir. Bu hizmet, iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliklerine uygun olarak yürütülür ve çalışanın işin gerektirdiği fiziksel ve psikolojik koşullara uygun olup olmadığını belirler. İşe giriş sağlık raporu, işyerlerinde olası sağlık risklerini en aza indirmek ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamak amacıyla yapılır.

6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 15. maddesi uyarınca, işe uygun olduğunu gösteren sağlık raporu olmayan personellerin işe başlatılması mümkün değildir. Yeni bir işe başlamak heyecan verici bir dönemdir, ancak sağlıkla ilgili bazı endişeleriniz olabilir. İşe giriş sağlık raporu, sadece işvereninizi değil, aynı zamanda sizin de sağlığınızı korumak için önemlidir.

Bu rapor, sağlık durumunuzu değerlendirmek için bir doktor tarafından yapılan kapsamlı bir muayeneden oluşur. İşe alım sürecinde, rapor sizi yeni işinizle ilgili herhangi bir sağlık riskine karşı uyarmak için kullanılabilir. Ayrıca, mevcut sağlık durumunuz hakkında size bilgi verebilir ve sağlık sorunlarınızı erken aşamada tespit etmenizi sağlayabilir.

İş kazaları, insan hayatı söz konusu olduğunda yaralanma, sakat kalma, ölüm gibi sonuçlar doğurmakla birlikte işverenlere ve devlete yüklediği ağır ekonomik maliyetleri de beraberinde getirmektedir. Dünyada iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle günde ortalama 5500 kişi hayatını kaybetmektedir. Başka bir ifadeyle, dünyada her dakika 4 kişi iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucunda yaşamını yitirmektedir. Ekonomik açıdan bakıldığında, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının dünya ekonomisine maliyetinin yılda 600 milyar dolar olduğu düşünülmektedir. Halbuki, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının oluşmasını önlemek için harcanan para, iş kazası sonrasında oluşan maliyetlerin kat kat olduğu tespit edilmiştir. İşyerlerinde alınan önlemler, can ve mal kayıplarını engeller, üretim ve hizmetlerde beklenmeyen maliyetlerin önüne geçilmesini sağlar.

İş Kazası Tanımı

İş kazası tanımı dünyada ve ülkemizde şu şekilde yapılmaktadır:

ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) iş kazası tanımı:

Belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamış beklenmedik bir olaydır.

WHO (Dünya Sağlık Örgütü) iş kazası tanımı:

Önceden planlanmamş, çoğu zaman kişisel yaralanmalara, makinelerin, araç ve gereçlerin zarar uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olaydır.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre iş kazası tanımı:

İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hale getiren olaydır.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre iş kazası tanımı:

İş kazası;

a. Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,

b. İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,

c. Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

d. Bu Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

e. Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında,

meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan, bedenen ya da ruhça engelli hale getiren olaydır.

Görüldüğü üzere, Türk mevzuatında iş kazası sadece insan odaklı iken, uluslararası iş kazası yaklaşımında cana ve mala gelen kayıpları göz önüne almaktadır.

İş Kazalarının Nedenleri

İş kazalarının temel nedenleri ile ilgili yapılan araştırmalarda, kazaların %79’unun güvensiz davranışlar, %20’sinin ise güvensiz durumlar nedeniyle ortaya çıktığı belirtilmektedir. Güvensiz davranışlar insanın fizyolojik ve psikolojik yapısı ile çevre koşullarından kaynaklanmaktadır. Güvensiz durumlar ise üretim ve hizmet süreçlerinde kullanılan teknolojinin ve araçların niteliğinden, iş düzensizliğine, bakım ve kontrollerin noksanlığından denetim ve yönetim hatalarına, depolama ve istifleme yanlışlıklarından sağlıksız çevre koşullarına kadar birçok etkenden ortaya çıkan işyerilerindeki güvensiz koşullardır.

Kök nedenlerine bakıldığında güvensiz davranış ve güvensiz durumları oluşturan “insan hatası”dır. Bu bağlamda, iş kazalarının %99’u insan kaynaklıdır denilebilir.

Türkiye’de İş Kazası İstatistikleri

Ülkemizde gerçekleşen iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili veriler her yıl SGK tarafından yayımlanmaktadır. SGK istatistiklerine göre 2019 senesinde toplam 423.551 iş kazası kayıt altına alınmıştır. Buna göre her saatte bir 48’den fazla iş kazasının yaşandığı söylenebilir. Aşağıdaki grafikte iş kazalarının 2011-2019 yılları arasındaki sayıları görülmektedir. İş kazalarının sayısındaki artış, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu sonrasında kayıt altına almadaki zorunluluklar ve kaza bildirimlerinin dijital ortama taşınması sayesinde olduğu söylenebilir.

Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nde sağlık ve güvenlik planı; “Muhtemel risklerin değerlendirilip yapı işi süreci boyunca sağlık ve güvenlik ile ilgili alınacak tedbirlerin, organizasyon yapısının, çalışma yöntemlerinin ve bunlara ilişkin işlerin ne zaman ve kim tarafından yapılması gerektiğinin belirlendiği, aynı yapı sahasında faaliyet gösterecek farklı işverenler, alt işverenler, kendi nam ve hesabına çalışan kişiler ve farklı çalışma ekipleri arasında sağlık ve güvenliğe dair hususların koordinasyonunun sağlanması amacıyla yapı alanının tamamından sorumlu işveren veya proje sorumlusu tarafından hazırlanan veya hazırlanması sağlanan plan” olarak tanımlanmaktadır.

Sağlık ve Güvenlik Planı Ne Zaman Hazırlanmalıdır?

Sağlık ve Güvenlik Planları her yapı işine özel olarak hazırlanmalıdır. Sağlık ve Güvenlik Planı, yapı işine başlamadan önce projenin hazırlık aşamasında hazırlanır, yapılan işteki ilerlemeler ve meydana gelen değişiklikler dikkate alınarak zaman içerisinde gerekli güncellemeleri yapılır.

Sağlık ve Güvenlik Planını Kim Hazırlar?

Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği 8. maddesine göre Sağlık ve Güvenlik Planı işveren veya proje sorumlusu tarafından, yapı işine başlamadan önce projenin hazırlık aşamasında hazırlanır veya hazırlanması sağlanır.

Sağlık ve Güvenlik Planı İçeriği Nasıl Olmalıdır?

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından yayımlanan “Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Planı Rehberi” uyarınca Sağlık ve Güvenlik Planı aşağıdaki hususları içermelidir:

1. Yönetimin taahhütü

Proje yönetiminin iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili alacağı tedbirleri taahhüt ettiği gösteren bir beyan bu bölümde yer almalıdır.

2. Proje bilgileri

Proje adı, işin sahibi/ihale makamı, yapı sahasının adresi, proje tanımı ve kapsamı, proje başlangıç ve bitiş tarihleri, işveren, alt işveren ve kendi nam ve hesabına çalışanlar ile ilgili bilgiler bu alanda belirtilmelidir. Ayrıca karşılaşılabilecek riskler ile alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi süreçlerinde fayda sağlaması amacıyla inşaat öncesi bilgiler (arazi koşulları, çevredeki yerleşim, mevcut elektrik, su, ısıtma, doğal gaz, kanalizasyon vb yer altı ve yer üstü hatları), mimari proje ve vaziyet planları da bu bölümde belirtilmelidir.   

3. Sağlık ve güvenlik organizasyonu

Bu bölümde işveren, alt işveren, kendi nam ve hesabına çalışanlar, proje sorumlusu, sağlık ve güvenlik koordinatörü (hazırlık ve uygulama aşaması), iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi, çalışan temsilcileri ve diğer çalışanların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili görev ve sorumlulukları ile iletişim bilgileri yer almaktadır. Ayrıca bu başlık altında iş sağlığı ve güvenliği organizasyon yapılanması da şematik olarak gösterilmelidir.

4. İşlerin yönetimi

Proje süresince gerçekleştirilecek işler ana başlıklar halinde işlerin başlangıç ve bitiş tarihlerini de içerecek şekilde İş Akış Planı’nda belirtilecektir. “Çalışma Yöntemleri, Ekipman ve Eğitimli Personel İhtiyacının Belirlenmesi” başlığı altında, proje süresince gerçekleştirilecek olan işlerle ilgili yapım tekniği ve teknolojisi, iş ekipmanı kullanımı, kimyasal madde kullanımı, çalışma alanına erişim, malzemelerin taşınması, eğitimli personel ihtiyacını belirten tablolar hazırlanmalıdır.

5. Risklerin ve kontrol tedbirlerinin belirlenmesi

Bu kısımda, şantiye sahasında karşılaşılabilecek, çalışanların bir kısmını veya tamamını etkileyebilecek ve iş adımlarında değerlendirilmesi etkin olmayan, yapı sahasına özgü tehlike kaynakları değerlendirilecektir. Bu tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması ya da azaltılması için alınacak kontrol tedbirleri de bu alanda belirtilmelidir.

6. Şantiye kuralları

Projedeki olası riskler ve belirlenen tedbirler göz önünde bulundurularak işe ve şantiyeye özgü şantiye kuralları belirlenmelidir.

Risk değerlendirmesi tanımı, “İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği” nde, “İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalar” olarak belirtilmiştir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında tüm işyerlerinde risk değerlendirme çalışmalarının yapılması zorunludur. Tüm işyerlerinde tehlikeler ve riskler aynı değildir. Riskler, yapılan işin niteliğine göre değişebilir. Hatta aynı işverenin aynı iş kolundaki farklı işyerlerinde riskler farklılaşabilir. Bu nedenle risk değerlendirmesi o işyerine özel olarak yapılmalıdır. Risklerin değerlendirilmesi için birçok risk değerlendirme metotu bulunmakla birlikte ana amaç, işyerindeki tehlikeler ve bu tehlikelerden kaynaklanan risklerin belirlenerek önlem sırasına göre risklerin derecelendirilmesi ve bu risklerin ortadan kaldırılması veya azaltılabilmesi için alınması gereken tedbirlerin belirlenerek önlemlerin alınmasıdır.

Risk Değerlendirilmesi Kimler Tarafından Yapılmalıdır?

Risk değerlendirme metotları genel olarak sübjektif metotlardır. Risklerin derecelendirilmesi kişiden kişiye değişebilir. Bu nedenle risk değerlendirme çalışmaları risk değerlendirme ekibi tarafından gerçekleştirilmelidir. Risk değerlendirme ekibi üyeleri Yönetmelik’e göre, işveren veya vekili, iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi, çalışan temsilcileri, destek elemanları ve işyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyeride yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlardan oluşmaktadır.

Risk Değerlendirme Aşamaları Nelerdir?

1. Tehlikelerin Tanımlanması

İşyerinde var olan veya dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeline “tehlike” denilmektedir. İşyerinde mevcut olan tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin bilgi ve belgeler toplanır. Toplanan bilgiler ışığında, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan hükümler de dikkate alınarak, çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenir ve kayda alınır.

2. Risklerin Belirlenmesi ve Analizi

Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerin kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir. Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve öenemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir.

3. Düzeltici Faaliyet Planının Hazırlanması

Riskin tamamen bertaraf edilmesi, bu mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için aşağıdaki adımlar uygulanır:

1. Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması

2. Tehlikeli olanın, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi (ikame)

3. Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi

Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem basamakları, işlemi yapacak kişi ya da işyeri bölümü, sorumlu kişi ya da işyeri bölümüi başlama ve bitiş tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya konulur. Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli olarak izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamlanır.

4. Risk Değerlendirmesinin Yenilenmesi

Yasal mevzuata göre, yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir. Bununla birlikte aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir:

a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması

b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi

c) Üretim yönteminde değişiklikler olması

ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi

d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikiliği olması

e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi

f) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması